دی کلسیم فسفات؛ ویژگی ها و کاربرد

تاریخ انتشار : 1402/11/29

تعریف

دی کلسیم فسفات و یا به اختصار DCP محصول ماده شیمیایی (نمک) با فرمول مولکولی CaHPO4.2H2O می باشد که این ماده به همراه دو مولکول آب درون مولکولی است.

نمک دی کلسیم فسفات از واکنش اسید فسفریک با کربنات کلسیم تهیه می شود.

این نمک حاوی دو عنصر حیاتی فسفر و کلسیم برای دام و طیور است که در ساخت و ساز سیستم حیوانات نقش اساسی را بازی می کند.

شکل ظاهری این نمک به شکل گرانول است که در جیره غذایی دام و طیور به صورت افزودنی اضافه و به صورت دان جهت خوراک دام و طیور مصرف می گردد.از آنجایی که میزان احتياج طيور به این نوع ماده غذایی با نژاد، نوع تولید، سن و غیره متغیر می باشد، به همین دلیل نمی توان به میزان كاملاً دقیقی از مصرف دی كلسيم فسفات اشاره نمود، اما برای مرغ های گوشتی به طور متوسط 12 کیلوگرم در تن جیره در نظر گرفته می شود ولی برای مرغ های تخمگذار اين میزان بیشتر است.

 

اطلاعات دارویی

كلسيم

كلسيم از طریق دستگاه گوارش از ناحیه دوازدهه (ابتدای روده کوچک) جذب می شود. عوامل و مكانبسم های بسيار زيادي در جذب این عنصر در دستگاه گوارش دخالت می نمایند. مثلاً اسيديته دستگاه گوارش در جذب این عنصر بسيار موثر است. برای جذی عنصر كليسم در دستگاه گوارش وجود ويتامين D فعال

–9,10-secocholesta-5,7,10 (19)-trien-3b-ol(5Z, 7E)

لازم و ضروری می باشد. این ویتامین علاوه بر افزایش اسيدیته دستگاه گوارش باعث سنتز پروتئين خاصی می گردد که موجب افزایش جذب كلسيم در دستگاه گوارش می گردد.

كلسيم پس از جذب از طریق دستگاه گوارش، توسط دستگاه گردش خون به سایر اندامها منتقل می شود. مقدار كلسيم موجود در خون حيوانات 9 تا 11 میلی گرم در 100 میلی لیتر است. حدود 50 درصد كلسيم موجود در خون به صورت یون كلسيم (Ca2+) و بقیه آن در اتصال پروتئين ها و سایر عناصر خون می باشد. میزان كلسيم موجود در خون بیشتر از كلسيم موجود در داخل سلولها است. هنگامی که سطح سرمی كلسيم خون افزایش می یابد، تيروكلسي تونين مترشحه از غدد تیروئيد با بازگرداندن كلسيم به محلهای ذخيره، يعني استخوانها و افزایش رونشين آن در بافت استخوانی موجب تنظيم سطح سرمی كلسيم می شود. در موارد هیپوکلسمی (پایین بودن كلسيم خون) پاراتورمن مترشحه از غدد پاراتيروئيد با دخالت در جذب روده ای كلسيم و فراخواندن كلسيم از ذخایر بدن و كاهش دفع آن، سطح سرمی كلسيم را در خون ثابت نگه می دارد و هنگامی که میزان كلسيم در خون به حد طبیعی رسيد ترشح این هورمون قطع می گردد.

برای این كه املاح كلسيم در استخوانها جایگزین شوند، می بایست ابتدا به شکل غیر محلول درآیند. برای این تغيير، ترشح آنزیم فسفاتاز قلیایی از استئوبلاستها ضروری می باشد.

كلسيم به طور عمده از طریق مدفوع و ادرار و مقدار ناچيزي نیز از طریق غدد عرق به خارج دفع می شود. در دامهای شيروار نیز مقدار قابل توجهی كلسيم از طریق شیر به خارج دفع می گردد.

مقدار دفع كلسيم از طریق دستگاه گوارش 4 تا 7 گرم در روز می باشد که بسته به سن، جنس، وزن و نوع حیوان متغيير است. كلسيم دارای یک آستانه دفع مشخص می باشد، به طوریكه تا سطح سرمی این عنصر به 18 تا 11 میلی گرم در 100 میلی لیتر نرسد دفع صورت نمی گیرد.

 

فسفر

فسفر از طریق روده کوچک (دوازدهه) و به صورت ارتوفسفات یا فسفات مونو جذب می شود. مقدار جذب فسفر به چند عامل بستگی دارد. این عوامل عباتند از: منبع فسفر، نسبت كلسيم به فسفر در غذا، اسیدیته روده، لاكتوز مصرفی،

 

مقدار كلسيم، فسفر و ویتامين D.

فسفر جذب شده از روده وارد گردش خون شده و برای تشکیل استخوانها و دندانها به راحتی از گردش خون خارج می شود. در تمامی مراحل زندگی، کمی فسفر به استخوانها وارد می شود. در مواقع ضروری، مثل اوقاتی که فسفر جيره کم است، برای ثابت ماندن سطح فسفر خون مقداری از فسفر موجود در استخوانها وارد خون می شود. میزان فسفر در پلاسما توسط هورمون غده پاراتيروئيد و تيروكلسي تونين تنظيم می شود. غلظت فسفر در خون رابطه معكوس با كلسيم دارد. ميكروارگانيسم هاي شكمبه برای انجام وظيفه موثر نياز مبرم به فسفر دارند. لذا در مورد نشخوار كنندگان احتياج به فسفر باید برای خود حيوان و نیز برای ميكروارگانيسيم هاي شكمبه در نظر گرفته شود.

فسفر معدنی در مایع پلاسما و همچنين در داخل گلبولها وجود دارد و غلظت آن در پلاسما و داخل گلبولها یکسان است. دفع فسفر از طریق مدفوع، ادرار و قسمتی نیز از طریق غدد عرق از راه پوست و در دامهای شیرده قسمت قابل توجهی از طریق شیر دفع می گردد.

در خصوص فسفر بر خلاف كلسيم، آستانه دفع خونی وجود ندارد. زيرا وجود H2PO4- و HPO42- برای حفظ تعادل اسيد و باز خون لازم است

 

مقدار جذب دی کلسیم فسفات به عوامل زیر بستگی دارد :

منبع تامین فسفر : هرچه اسید فسفریک مورد استفاده در تولید دی کلسیم فسفات خالص تر باشد، مقدار جذب فسفر آن بالاتر خواهد بود.

نسبت کلسیم به فسفر در غذا:

به دلیل رقابت بالایی که این عناصر در جذب با هم دارند باعث کاهش جذب سایر عناصر می گردند.لذا رعایت نسبت این عناصر در جیره غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است. (در صورت افزایش دی کلسیم فسفات در جیره غذایی طیور، حیوان دچار کمبود روی و منیزیم می شود).

اسیدیته روده :

در صورتی که PH روده حالت اسیدی باشد، جذب کلسیم بیشتر صورت میگیرد.استفاده از غلات در جیره باعث اسیدی شدن روده میشود.

میزان ویتامینD3:

این ویتامین در بدن بر روی جدار مخاطی روده اثر گذاشته باعث افزایش تولید پروتئین باند کننده کلسیم میشود و در نتیجه میزان جذب کلسیم از روده افزایش می یابد.

اسید های چرب :

وجود اسید های چرب در جیره باعث افزایش جذب کلسیم در روده میگردد.

استرس حرارتی :

با ایجاد آلکالوز تنفسی باعث کاهش جذب کلسیم میشود. در ضمن افزایش حرارت باعث کاهش اشتها شده و در نتیجه مصرف خوراک کاهش می یابد و در پی آن کاهش مصرف و جذب کلسیم را خواهیم داشت.افزایش حرارت همچنین باعث افزایش مصرف آب شده و در نتیجه کلسیم فسفات به صورت نا محلول از کلیه ها دفع میشود.

آنتی بیوتیک ها :

برخی از آنتی بیوتیک ها با کلسیم و فسفر موجود در جیره باند شده، ایجاد کمپلکس های نامحلول می کند و موجب کاهش جذب کلسیم و فسفر از روده می شود. پس بهتر است در موقع مصرف اینگونه داروها مصرف دی کلسیم فسفات را افزایش دهیم.

فسفر در فرآیندهای متابولیکی نقش مهمتری نسبت به سایر مواد معدنی ایفا می کند

 

بخشی از وظایف فسفر در بدن عبارت اند از :

1-نقش در ساخت و حفظ استخوانها و دندانها

2- نقش در انتقال انرژی از طریق حضور در آدنوزین دی فسفات (ADP) و آدنوزین تری فسفات (ATP) و کراتین فسفات .

3- فسفر در متابولیسم گلوکز شش فسفات و تریوز فسفات که از واسطه های حیاتی در عمل گلیکولیز هستند نقش اساسی دارد و ضمنا کربوهیدرات هایی مانند گلوکز به صورت ترکیب فسفردار شده از بافت مخاطی روده جذب می شوند.

4- فسفر جهت حفظ فشار اسمزی و تعادل اسید و باز در بدن ضروری است.

5-وجود فسفر در تشکیل فسفولیپیدها ضرورت دارد. فسفولیپیدها از جمله موادی هستند که از طریق آنها اسیدهای چرب به تمام نقاط بدن منتقل می شوند. بدین ترتیب می توان گفت که وجود فسفر در انتفال چربی ها نیز ضروری است.

6-فسفر در متابولیسم اسیدهای آمینه و تشکیل پروتئین دخالت دارد.

7-فسفر جزئی از اسیدهای هسته سلول اسید دی اکسی ریبونوکلئیک (DNA) و اسید ریبونو کلئیک (RNA) است لذا برای متابولیسم سلولی و انتقال صفات ارثی ضروری است.

8- نقش فسفر برای تشکیل بافت های عضلانی، ترشح طبیعی شیر و انجام وظایف میکروارگانیسم های موجود در شکمبه اثبات شده است.دی کلسیم فسفات یکی از مواد افزودنی در جیره غذایی دام و طیور و مهم ترین منبع تامیین کننده عناصر معدنی پر مصرف و حیاتی کلسیم و فسفر آنها می باشد و با توجه به نقش این دو عنصر در بدن لازم است تا دست اندر کاران صنعت دام و طیور با خصوصیات دی کلسیم فسفات خوب، مطمئن، بهداشتی و دستورالعمل مصرف اقتصادی آن آشنایی داشته باشند امید است این مطلب راه گشای مصرف کنندگان محترم قرار گیرد

 

نقش دی کلسیم فسفات در تامین کلسیم، فسفر و نقش عوامل موثر بر جذب آنها در دام و طیور

کلسیم و فسفر در واکنش های بیوشیمیایی و متابولیک بدن حیوانات نقش بسزایی دارند حدود یک درصد از وزن بدن حیوانات را فسفر تشکیل می دهد و بر خلاف کلسیم که 99 درصد آن در استخوانها متمرکز است. فقط 8 درصد فسفر موجود در بدن، در استخوانها یافت می شود و 92 درصد فسفر موجود در بدن در سلولها و بخصوص بافت های نرم پراکنده است.

کلسیم نیز در بدن دام و طیور نقش مهمی به عهده دارد که عبارت است از :

1-انتقال چربی ها از خون به زرده تخم مرغ

2-انعقاد خون

3-تشکیل بافت استخوانی و دندانها

4-افزایش اشتها

5-تحریکات عصبی و انقباضات عضلانی

6- تشکیل پوسته تخم مرغ

7- حفظ تعادل حالت اسیدی

8-قدرت باروری